«Երբ արվում է ինչ-որ բան, որն այդ պահին ընդունված ստանդարտներից դուրս է, անխուսափելիորեն ծնում է հակասական կարծիքներ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է դերասանուհի, սցենարիստ, պրոդյուսեր, հեքիաթագիր ԱՐՄԻՆԵ ԱՆԴԱՆ: 2012 թվականի «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի հայկական ֆիլմերի մրցութային ծրագրում ընդգրկված Միքայել Վաթինյանի հեղինակային` «Ժաննան և ձայները» ֆիլմի գլխավոր դերակատարը, սցենարի համահեղինակն ու պրոդյուսերն է Արմինեն: Ֆիլմ, որն արժանացավ հայ հանդիսատեսի հակասական ընդունելությանը: Այդ և այլ թեմաների է անդրադառնում մեր զրույցը:

-Արմինե, արվեստի տարբեր ոլորտներում ես ստեղծագործում, սակայն հասկանալի է, որ ստացել ես կոնկրետ կրթություն, ունես կոնկրետ մասնագիտություն: Պատմի՛ր, խնդրեմ, այդ մասին:
-Ես սովորել եմ Երևանի թատերական ինստիտուտի ռեժիսուրայի բաժնում: Մեր հիմնական առարկան կոչվում էր «Ռեժիսուրա և դերասանի վարպետություն»: Մենք անում էինք բեմադրություններ և ինքներս էլ խաղում դրանցում: Այսինքն` և՛ ռեժիսոր էինք, և՛ դերասան: Ծրագիրն ինքնին հետաքրքիր էր մտածված: Իմ բախտը բերեց նաև համակուրսեցիներիս հարցում: Նրանցից մեկը Միքայել Վաթինյանն էր` «Ժաննայի…» ռեժիսորը: Բայց հետո ես ավելի շատ որպես դերասան եմ դրսևորվել: Ռեժիսուրայով զբաղվել ու հիմա էլ զբաղվում եմ միայն երեխաների հետ:
-Հավանաբար նկատի ունես քո հեղինակային` «Բլյում-բլյում պատմություններ» հեռուստահաղորդաշարը, որ տարիներ առաջ եթեր էր հեռարձակվում` երեխաների մասնակցությամբ:
-Այո՛, և՛ դա նկատի ունեմ, և՛ իմ այսօրվա աշխատանքը «Այբ» դպրոցում, որտեղ շատ շնորհալի երեխաների հետ բեմադրություններ եմ անում: Հիմա աշխատում ենք մի ներկայացման վրա` «Փոքրիկ իշխանի» թեմայով: Որպես ռեժիսոր` ես հետաքրքրված եմ միայն երեխաների հետ աշխատանքով: Թեև չեմ կարող ասել` վաղն ինչ կլինի:
-Քո գրականությունը` «Անկիմյուրի բնակիչները» վեպ-հեքիաթը, նույնպես երեխաներին հասցեագրված գրականություն է, թեև այն հաճույքով կարդում ենք նաև մեծերս:
-Ես չէի ասի, որ իմ գրականությունը զուտ երեխաներին է հասցեագրված: Կասեի` առաջին հերթին երեխաներին է հասցեագրված: Բայց դա իմ սուբյեկտիվ վերաբերմունքն է հեքիաթին` ընդհանրապես: Ես չեմ համարում, որ Ալիսը, Վինի Թուխը, Անդերսենի հերոսները միայն փոքրերին են հետաքրքիր: Հեքիաթը, ինչպես և միֆը, լեգենդը, չունի տարիքային սահմանափակում: Ես դրան հավատում եմ, բայց բոլորը չէ, որ ինձ հետ համաձայն են:
-Անկիմյուրը մի ընդգրկուն աշխարհ է` իր առանձնահատուկ կենսափիլիսոփայությամբ, իր դիտարկումներով, հայեցողությամբ և հեքիաթի օրինաչափությունից մի անսովոր շեղումով. այդ հեքիաթում չկան կամ գրեթե չկան բացասական հերոսներ: Այսինքն, մեծ հաշվով, դու կարծես թե շրջանցել ես բարու և չարի պայքարի, դրական և բացասական հերոսների բախման, հեքիաթի վերջում բարու հաղթանակի գործոնները: Եվ ինքդ էլ խոստովանում ես, որ քո ամենաբացասական նկարագիրն ունեցող հերոսին անգամ` Փափթոյին, համակրանքով ես վերաբերվում: (Արմինեի գրականությանն անծանոթ մարդկանց համար նշենք, որ նրա հեքիաթում թե՛ տեղանունները, թե՛ անձնանունները, թե՛ շատ ու շատ երևույթներ կրում են պայմանական, արտասովոր անուններ):
-Դե՜, դա միայն իմ Անկիմյուրին չէ, որ բնորոշ է: Օրինակ` «Վինի Թուխի» մեջ էլ չկա բացասական հերոս: Դրա համեմատ` իմ մեջ նույնիսկ ավելի շատ է բացասականը: Այնուամենայնիվ, կան թփաները և Փափթոն, որոնք գոնե փորձում են ինչ-որ բացասական բաներ անել, թեև դա նրանց չի հաջողվում: Նրանք ավելի շատ չարաճճի են, քան չար: Նրանց թվում է, թե իրենք չար են, բայց արդյունքում` հեքիաթի իրադարձությունների շնորհիվ, Փափթոն, օրինակ, դառնում է ավելի ունակ, ունենում նոր ձեռքբերումներ և կատարելագործվում որպես հերոս: Ես հավատում եմ, որ ամեն երեխայի մեջ էլ կա ամենամեծ պոտենցիալը, ուղղակի մեծերը ճիշտ չեն ուղղորդում երեխային դեպի այդ պոտենցիալը: Իմ կարծիքով` ամեն մի երեխա բացարձակ երևույթ է, բայց հաճախ մեծանալով` կորցնում է այդ բացարձակությունը, դառնում տարօրինակ, որովհետև տրվում է կռվի, պայքարի ռիթմին: Ես ուրախ եմ, որ իմ հեքիաթում նույնիսկ «չար» հերոսները չար չեն: ՈՒղղակի տարբերվում են մյուսներից նրանով, որ իրենց բացառիկ հատկանիշները դրսևորում են չարաճճիություններով:
-«Անկիմյուրի բնակիչները» վեպ-հեքիաթն արժանացել է «Օրանժի» մրցանակին և տպագրվել ամբողջությամբ: Այն ե՞րբ կհասնի ընթերցողին:
-Այն արդեն հնարավոր է գտնել «Նոյան տապան», «Բուկինիստ», «Նոր գիրք» գրախանութներում, «Արտբրիջ», «Ակումբ», «Ելոու սթրիթ» սրահներում: Ընդհանրապես գիրքը մի ամբողջական տիեզերքի է նման: Գրել եմ շատ վաղուց: Սկզբում չեմ մտածել տպագրվելու մասին: Տարված էի թատերական գործունեությամբ. ինը տարեկանից երազել եմ դերասանուհի դառնալ, և ուրիշ բան ինձ չի հետաքրքրել: Այնուամենայնիվ, «Անկիմյուրի բնակիչները» հատվածաբար տպագրվում էր տարբեր ամսագրերում, ներկայացվում «Բլյում-բլյում պատմություններ» հեռուստահաղորդաշարով, 2002-ին գրքի տեսքով հրատարակվեց մի ամբողջական կտոր: Գիրքն իր տեսակով անսովոր մի բան էր մարդկանց համար, և դժվար էր այդ անսովոր, անծանոթ երևույթի համար ճանապարհ հարթել, մտածել ամբողջությամբ տպագրելու մասին: Հիմա, որպես լավագույն հեքիաթ, արժանացել է «Օրանժի» մրցանակին և 500 օրինակով հրատարակվել` իմ նկարազարդումներով: Ի դեպ, այդ նկարների հեղինակ ես համարում եմ ոչ թե ինձ, այլ իմ այս կամ այն հերոսին: Եվ հիմա ինձ համար կարևոր է տեսնել իմ գրքի շփումն ընթերցողի հետ:

-Եթե Անկիմյուրը լուսավոր, եթերային, բարի տրամադրությունների մեջ է, ապա պատկերը փոխվում է, երբ անդրադառնում ենք «Ժաննան և ձայները» կինոնկարին, որի պրոդյուսերն ես, սցենարի համահեղինակն ու գլխավոր դերակատարը:
-Ես այն կարծիքին չեմ, թե «Ժաննան և ձայները» լուսավոր ֆիլմ չէ: Եվ այս հարցի շուրջ հանդիսատեսի կարծիքը ուղղակի կիսվեց: Ցանկացած հեղինակային ֆիլմի վերաբերյալ հանդիսատեսի կարծիքը պիտի կիսվի: Դա բացառվում է միայն այն դեպքում, երբ անցնում են ժամանակներ, տվյալ ֆիլմն ունենում է իր որոշակի արժևորումը, ընդունելությունը, դիմանում ամենատարբեր փորձությունների և ստանում իր հաստատուն գնահատականը: Օրինակ` Փարաջանովի ֆիլմերի վերաբերյալ այսօր է, որ չեն կիսվում կարծիքները, որովհետև դրանք անցել են ժամանակների միջով, հարյուրավոր, հազարավոր մասնագետների կարծիքների միջով և հասել իրենց հաստատուն արժևորմանը: Այդ ֆիլմերի պրեմիերաները եղել են կատաստրոֆիկ վեճերի, հակասական կարծիքների թեմա: Չէր կարող այդպես չլինել: Այդպես լինում է բոլոր հեղինակային ֆիլմերի դեպքում, բոլոր այն դեպքերում, երբ կա խիստ ընդգծվող հեղինակային ձեռագիր: Երբ արվում է ինչ-որ բան, որն այդ պահին ընդունված ստանդարտներից դուրս է, անխուսափելիորեն ծնում է հակասական կարծիքներ: «Ժաննան և ձայները» ընդամենը մեկ օր է ցուցադրվել Երևանում` «Ոսկե ծիրանի» հայկական մրցույթում: Ես հիմա պատրաստվում եմ այն ցուցադրելու «Նաիրի» կինոթատրոնում, հունիսի 8-9-ին: ՈՒզում եմ` մարդիկ դիտեն և իմանան, թե ինչ ֆիլմ է դա, ինչու է այդքան հակասական կարծիքներ առաջացրել դիտողների մեջ, ինչպես է լինում, որ ֆիլմն ունենում է յոթ միջազգային պրեմիերա, բայց հայաստանցիները ժխտողական վերաբերմունք են ցուցաբերում նրա նկատմամբ: Համենայն դեպս, լրատվական դաշտը (ոչ` մշակութային) շատ քննադատաբար անդրադարձավ մեր ֆիլմին: Իսկ սրան հակառակ` ֆիլմը արժանացավ աշակերտական տարիքի հանդիսատեսի բավական լուրջ ընդունելությանը: Այնքա՜ն հետաքրքիր մեկնաբանություններ լսեցի 13-14 տարեկան երեխաներից:
-Քանի որ խոսեցիր միջազգային պրեմիերաներից, իրազեկենք մեր ընթերցողին, թե կոնկրետ որ քաղաքներում, որ փառատոներում է ցուցադրվել «Ժաննան և ձայները»:
-Ֆիլմի համաշխարհային պրեմիերան տեղի ունեցավ 2011 թվականին Հարավային Կորեայում` Պուսանի միջազգային կինոփառատոնում, որն այսօր Ասիայի ամենամեծ կինոփառատոնն է: Կինոփառատոնը պաշտոնապես երկու միցութային ծրագիր ունի` ասիական և միջազգային: Յուրաքանչյուր անվանակարգում ընտրվում է տասը ֆիլմ` տվյալ ռեժիսորի 1-ին կամ 2-րդ ֆիլմը: Մեր ֆիլմը ներկայացված էր միջազգային ֆիլմերի անվանակարգում: Ֆիլմի եվրոպական պրեմիերան եղավ Շվեդիայում` Գյոթեբորգի կինոփառատոնում: Այդ կինոփառատոնը նաև մեծ աջակցություն է ցուցաբերել մեզ ֆիլմի ստեղծման հարցում` սկսած դեռ նախագծային վիճակից: Իսկ հետո ֆիլմի ստեղծմանը աջակցել են նաև մեզ մոտ` ՀՀ մշակույթի նախարարությունը, Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնը, «Ոսկե ծիրան» հիմնադրամը: Սակայն մեզանում ֆիլմարտադրության գործընթացը շատ հետ է եվրոպական, ասիական արդյունավետ մեխանիզմներից, էլ չխոսենք չափանիշների մասին: Մարդիկ, ինչ խոսք, փորձում են որևէ կերպ աջակցել, բայց համակարգն ինքնին անկատար է և դեռ շա՜տ է տարբերվում եվրոպական, ասիական համակարգից: Ես իսկապես չեմ հասկանում. եթե արդեն գոյություն ունի համակարգ, որն այդ երկու աշխարհամասերում հաստատագրել է իր արդյունավետությունը, ինչո՞ւ չի կարելի հետևել այդ համակարգին և կիրառել այն մեզ մոտ: Ինչո՞ւ չունենալ կինոյի մասին օրենք, ինչո՞ւ օրենսդրորեն չկարգավորել կինոյին աջակցելու մեխանիզմները, ինչո՞ւ չհետևել այնպիսի երկրների օրինակին, ինչպիսիք են Ֆրանսիան, Գերմանիան, Հունգարիան, Ռումինիան, Ճապոնիան, Կորեան, մյուս երկրները: Ինչևէ, վերադառնալով Գյոթեբորգի փառատոնին, ասեմ, որ հեղինակային ֆիլմերի ամենահայտնի կինոփառատոներից մեկն է այսօր: Մինչև իր մահը այդ կինոփառատոնի նախագահը Բերգմանն էր: Ատոմ Էգոյանն իր առաջին մրցանակը հենց այս կինոփառատոնում է ստացել: «Ժաննայի…» ամերիկյան պրեմիերան եղել է Սիեթլում, ավստրիականը` Վիեննայում` «Եկե՛ք նայենք» կինոփառատոնում: Երեք նախկին խորհրդային քաղաքներում է նաև ցուցադրվել ֆիլմը` Կիևի «Մոլոդիստ», Մինսկի «Լիստոպադ» և Թբիլիսիի կինոփառատոներում: Վերջին երեք փառատոներում «Ոսկե ծիրանի» հետ համատեղ ընտրությամբ են ցուցադրվել ֆիլմերը: ՈՒ շատ տխուր է, որ «Ժաննան և ձայները» ֆիլմի անցած այս ամբողջ ճանապարհը Հայաստանում ոչինչ չնշանակեց: Բայց ասեմ, որ ես հանձնվող մարդ չեմ: Դեռ կփորձեմ գտնել ֆիլմը հանդիսատեսին հասցնելու ճանապարհը:
-Իսկ ի՞նչ է նշանակում ֆիլմը քեզ համար, ստեղծագործական խմբի մյուս անդամների համար:
-Ես կարող եմ ասել, թե ինչ է ֆիլմը ինձ համար: Ինձ համար ֆիլմը պատմություն է մեկի մասին, որն ընդունակ է ամեն ինչ մոռանալու, հետևելու միայն սրտի ձայնին և քայլելու Հայաստանով մեկ, որպեսզի գտնի իրեն կանչող ձայնը, փրկի իրեն կանչող մարդուն: Ֆիլմն ավարտվում է նրանով, որ իմ հերոսուհին հասնում է այն տունը, որտեղ թաքնվում է իրեն կանչող մարդը: Եվ այն, որ նա հասնում է այդ տանը, արդեն նշանակում է, որ կա լույսի շողը: Իսկ եղածն ընդամենը շող է, թե շողից ավելին, այսօր ոչ մեկս չգիտի: Ինձ թվում է` ֆիլմն այն մասին է, որ պետք է հավատալու ուժ ունենալ` քայլելու համար այն ճանապարհով, որը կանչում է քեզ: Այդ դեպքում մարդը կգտնի իր փնտրածը, և այդ ժամանակ լույսի շող կլինի: Ինձ համար Հայաստանում այսօր ամենաշատը պակասում է հավատալու ուժը: Մեր ֆիլմը հենց այդ մասին է: Ժաննայի հերոսը հեքիաթի հերոս է, հեքիաթի հերոսի սկզբունքով է շարժվում: Դա լեգենդի, առասպելի, հեքիաթի հերոսի պահվածք է: Ժաննան ինձ համար նույնքան լուսավոր է, որքան Անկիմյուրի բնակիչները: ՈՒղղակի հեքիաթի հերոսից տարբերվում է նրանով, որ չի խոսում, միայն քայլում է, գնում` գտնելու այն կետը, որը պետք է իրեն ու այդ կետում իրեն սպասողին:

-Ասում ես, որ քեզ համար ամենահոգեհարազատ ոլորտը դերասանությունն է: Դա, ի վերջո, հանգեցրեց նրան, որ նկարահանվեցիր մեր աշխարհահռչակ հայրենակցի` Ատոմ Էգոյանի ֆիլմում: Ինչպե՞ս դա պատահեց:
-Կինոն միշտ իմ երազանքն է եղել: Սկսել եմ կոմեդիայից, շարունակում եմ դրամայով: Բոլոր կերպարներս շատ տարբեր են: Կերպարանափոխվելն ինձ համար ամենահետաքրքիր բանն է: Լինել դերասան նշանակում է ամեն անգամ ծնունդ տալ նոր հերոսի: Դա առհասարակ ընկած է մշակույթի հիմքում` անկախ ժանրային դրսևորումից: Գործունեության բոլոր տեսակներում էլ ես նույն բանն եմ անում, արտահայտչամիջոցներն են տարբեր: Ատոմ Էգոյանի «Լուսավորիչ» պայմանական անունը կրող ֆիլմում նկարվելն ունի նախապատմություն: Էգոյանի հետ ծանոթացել եմ 2005 թվականին, երբ աշխատում էի «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնում: Նրան տվել էի «Բլյում-բլյում պատմությունների» տեսաերիզը: Արձագանքը, ի զարմանս ինձ, եղավ կարճ ժամանակ անց: Նա հավանել էր իմ աշխատանքը, և ես շուտով ստացա իր ֆիլմում նկարվելու հրավերը: Դա էքսպերիմենտալ ֆիլմ է: Գրիգոր Լուսավորչի, Խոր վիրապի թեման է հիմքում: Մենք հաճախ իմպրովիզացիաներով էինք նկարահանվում: Ես խաղում էի և՛ հայերեն, և՛ անգլերեն տեքստով: Հեշտ չէր, իհարկե, բայց շատ հետաքրքիր էր: Էգոյանը թույլ է տալիս դերասանին ֆիլմում ստեղծագործել: Ես չգիտեմ, թե երբ կավարտվի ֆիլմը, որովհետև Էգոյանն այդ աշխատանքը համարում է մեծ էքսպերիմենտ, որի ավարտին հասնելն այնքան էլ հեշտ չէ: Ֆիլմում խաղում են նաև Ատոմ Էգոյանը, Արսինե Խանջյանը, Աշոտ Ադամյանը, կանադացի դերասան Արըն Փուլը: Ֆիլմում իմ հերոսուհին ունի միաժամանակ մի քանի մասնագիտություն` թարգմանչուհու, ուսուցչուհու, մանկական հեռուստահաղորդաշարի հեղինակի: Էգոյանը մտադրություն ուներ այդ ֆիլմը ցուցադրելու հոբելյանական 10-րդ «Ոսկե ծիրանին», գուցե այդպես էլ լինի, բայց վստահաբար չեմ կարող ասել: Սպասենք, մինչև հուլիս շատ չի մնացել:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ